Sarayın mimarlarına görkemli bir Anıt Mezar
18. ve 19. yüzyılda hassa mimarı olarak Osmanlı Devleti tarafından yaptırılan birçok mimari esere imzasını atan Balyan Ailesi, yıllar sonra bir anıt mezara kavuştu. Anıt Mezar sayesinde, İstanbul’a benzersiz silüetini kazandıran en önemli eserlerin yaratıcısı, Dolmabahçe Sarayı’nın mimarı Garabet Balyan’ın bir istimlak sırasında kaybolan mezar taşı, Krikor Amira Balyan, Sarkis Balyan ve ailenin diğer önde gelen isimleri ile aile kabristanında buluştu.
Balyan Anıt Mezarı açılışını Kültür ve Turizm Bakanlığı Müsteşarı Ömer Arısoy, Patrik Genel Vekili Aram Ateşyan ve Belediye Başkanı Kadir Topbaş yaptı.
Üsküdar Surp Haç Ermeni Mezarlığı’ndaki Balyan Aile Kabristanı’nda inşa edilen Anıt Mezar, 1 Ekim 2016 tarihinde düzenlenen törenle, Kültür ve Turizm Bakanlığı Müsteşarı Ömer Arısoy, Türkiye Ermenileri Patrik Genel Vekili Aram Ateşyan ve İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Kadir Topbaş tarafından açıldı. Anıt Mezar’a, geçtiğimiz yıl Kartal’da, belediyenin kullandığı şantiyelerden birinde bulunan ve Arkeoloji Müzesi’ne teslim edilenGarabet Balyan’ın mezar taşı da nakledildi. Garabet Balyan’ın naaşı ise Beşiktaş Ermeni Mezarlığı’nın istimlaki sırasında yok olduğu için aile kabristanında yer almıyor.
Hayırsever Hraç ve Hagop Kırmızıyan kardeşlerin sponsorluğunda yaptırılan Balyan Anıt Mezarı projesi, mimar Tavit Aynalı’nın imzasını taşıyor. Tavit Aynalı projeyi, yine bir Balyan eseri olan Beşiktaş Meryem Ana Kilisesesi’nin Horan (Sunak) bölümünden ilham alarak hayata geçirdi.
Uygulamanın mühendislik işleri ise Nazar Binatlı tarafından gerçekleştirildi.
Balyanlar’a “yarattıkları görkemli eserlere yaraşır” bir Anıt Mezar fikri, yaşamını Fransa’da sürdüren Hraç Kırmızıyan tarafından ortaya atıldı. Projenin önderliğini ve tüm koordinasyonunu mimar Kevork Özkaragöz üstlendi. Anıt Mezar için Ermeni Mimar ve Mühendisler Derneği HAYCAR çatısı altında 6 ayrı proje sunumu değerlendirildi ve Tavit Aynalı’nın projesi üzerinde fikir birliğine varıldı.
‘İstanbullular’ın Balyanlar’a şükran borcu var’
Proje sponsorlarından Hraç Kırmızıyan, kardeşiyle birlikte üstlendikleri, anne ve babaları Şınorik-Vahram Kırmızıyan’ın anısına ithaf ettikleri Anıt Mezar için “Balyan ailesine karşı gecikmiş bir vazife, bir borçtur” diyor. Kırmızıyan, İstanbul’u simgeleyen yapıların pekçoğunda Balyan Ailesi’nin imzası bulunduğunu hatırlatarak, tıpkı yarattıkları ölümsüz eserler gibi aile anılarını da kalıcı kılmak istediklerini belirtiyor:
“Bugün dünyanın değişik ülkelerine, farklı köşelerine saçılmış olsak da, ailemin tüm geçmişi tıpkı Balyan Ailesi gibi bu semtte… Üsküdar’a, Üsküdar Ermeni Mezarlığı’na sık sık yaptığım ziyaretlerde, Balyan Aile Kabristanı’nın hali hep yüreğimi sızlattı. Balyanlar’ın sonraki kuşakları diğer pekçok aile gibi yıllar içinde İstanbul’u terketmek durumunda kalmış. Geride kimse kalmadığı için aile mezarlığı hak ettiği görkeme sahip değildi. Ailenin belki de en önemli üyesi Garabet Balyan’ın naaşı da, mezar taşı da burada değildi. Bu bizi çok üzdü.
Esasen Ermeni toplumunun mecali uzunca zamandır ne ölülerine, ne dirilerine gerektiği gibi ihtimam göstermeye ne yazık ki yetmiyor, yetemiyor. Toprağın altındaki nüfusumuz, üzerindekinden çok çok fazla… Ancak bu ülkeye kattığımız değerler hâlâ canlı, hâlâ sapasağlam ayakta duruyor, durmaya da devam edecek. Balyanlar’ın eserleri ise bunların belki de en başında geliyor. Bugün hepsi çok değerli birer kültür varlığı. Dolayısıyla İstanbul şehrinin ve onun sakinlerinin Balyan Ailesi’ne şükran borçlu olduğunu düşünüyorum. Görkemli eserleriyle İstanbul’un silüetini taçlandıran bu aile için, o eserlere yaraşır bir Anıt mezar yapmakta ne yazık ki çok geç kaldık. Yine de bugün, bu güzel Anıt Mezar’ın varlığıyla, burada okuduğumuz dualarla, Balyanlar’ın ruhlarına dokunduğumuz, anılarını saygıyla, hayırla yadettiğimiz ve daha da kalıcı kılma yolunda bir adım attığımız için çok sevinçliyiz. Diasporada olmamıza rağmen bu toprakları terk etmeyerek, bu toprakların değerlerini korumaya ve desteklemeye devam ediyoruz. Ne mutlu bize.”
İnşa ettikleri kilise, projenin ilham kaynağı oldu
Balyanlar tarafından yapılan Beşiktaş’taki bir Ermeni kilisesinin sunak kısmından yola çıkılarak hazırlanan Anıt Mezar projesi, üçer metrelik tek parça mermer sütunlar ve üzerlerine yerleşen kubbe ve kemerden meydana getirildi. Arka bölümde yer alan blok mermerlerde, Balyan Ailesi’nin bellibaşlı eserlerinin isimleri ve Osmanlı Tuğrası bulunuyor. Projede kullanılan mermerler Marmara Adası’ndan seçildi ve Afyon’da işlendi. Kemer ve kubbe Gebze’de yapıldı. Proje ve uygulaması 2 yılda tamamlanan Anıt Mezar’da, varolan tüm lahitler de temizlenerek onarıldı.
Bu süreçte mezarlığın genel çevre düzenleme, aydınlatma ve sulama sistemlerinin yenilenme çalışmaları ise Başkan Kadir Topbaş’ın verdiği destekle İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından yürütüldü.
