Hava Aracı Değerlemesinde Güvenilirlik
Hava aracı alım-satım işlemlerinde, kredilendirme veya sigortalandırma aşamalarında atlanmaması gereken en önemli adım şüphesiz ki bahse konu olan hava aracının alanında uzman, bağımsız bir kuruluş tarafından ekspertiz görüşünün alınması olmalıdır.
Hava aracı ekspertizi veya sektörde bilinen adıyla hava aracı finansal değerlemesi, hava aracının o günkü piyasa koşullarındaki ‘’Adil Piyasa Değeri’’ni, hava aracının teknik özelliklerinden yola çıkarak, fiziksel inceleme, uçuş kayıtlarının ve bakım dokümanlarının detaylı incelenmesi ile ortaya koyar. Hava aracı alım-satım işlemlerinde, tahmin edileceği gibi satmak isteyen kişi hava aracının değerini yüksekte görürken, satın almak isteyen kişi de olması gerekenden daha düşük bir değerde görür. Böyle durumlarda hava aracının ekspertiz görüşüne tabi tutulması ve ‘’Adil Piyasa Değeri’’nin belirlenmesi, işlemin sağlığı ve tarafların maddi risklerinin yönetilmesi açısından oldukça faydalı olacaktır. Konusunda uzman ve saygıdeğer otoriteler tarafından bilgisi ve tecrübesi sertifikalandırılmış uzmanların profesyonel görüşüne başvurmak, işlemin güvenilirliğini arttıracak ve iki tarafın da çıkarlarını koruyacaktır.
Değerleme standartları, ABD gibi hava aracı alım-satım işlemlerinin oldukça yoğun gözlemlendiği ülkelerde belli yönetmeliklere tabii tutulmuştur. Serbest piyasa ekonomisinin hüküm sürdüğü bu coğrafyada herkes satmak istediği mal veya hizmete dilediği fiyatı biçmekte serbesttir, ama bilindiği gibi o malın veya hizmetin son değerini piyasa koşulları ve son tüketici belirler.Piyasa koşullarının transparan olmadığı ve alım-satım bedellerinin gizlilik anlaşmaları ile korunduğu denizcilik ve havacılık gibi niş sektörlerde ise, satıcının da alıcının da hakkını koruyan yegane sistem bağımsız ekspertiz hizmetleridir. Bu amaçla American Society of Appraisers (ASA) 1939 yılında ABD’de çalışmalarına başlamış ve ülke çapında gayrimenkulden, binek araçlara, makine ve ekipmanlardan yatlara ve iş jetlerine kadar geniş bir çerçevede değerleme uzmanını biraraya getirmiş, değerleme kriterlerini oluşturmuştur.
Değerleme alanında ABD’de saygın bir yere sahip olan ASA, 1989 yılında kabul edilen USPAP adı verilen ‘’Profesyonel Değerleme Hizmetinin Değişmez Standartları’’ kriterlerini de eğitimlerinin arasına almış ve profesyonel iş standartlarını yükseltmiştir.Bu amaçla, ASA iki yılda bir değerleme uzmanlarından USPAP sınavına girmelerini ve lisanslarını yenilemelerini talep etmektedir. Ülkemizde ise gayrimenkul değerleme standartlarını Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) ile Sermaye Piyasalar Kurulu belirlemektedir. Fakat bilindiği kadarıyla havacılık konusunda belirlenen bir standart ve yetkilendirilme bulunmamakta, konu makine ve ekipman değerlemesi adı altında değerlendirilmektedir.Havacılık ve hava araçları doğaları gereği iş makinelerinden ve diğer yatırım ekipmanlarından farklı kullanım amacına, müşteri kitlesine ve pazara hitap etmektedirler.
Bu özellikleri ile yat ve tekneler ile ortak paydada değerlendirilebilirler. Fakat bulundukları niş pazardan ötürü, ayrı bir incelemeye tabi tutulmaları ve sınıflandırılmaları gerekmektedir. Ülkemizde ne yazık ki Havacılık alanındaki değerleme standartları tam bir çerçeveye oturmadığından ötürü, hava aracı değerlemesi alanında hizmet veren kurumlar ve kişiler denetlemeye tabii tutulamamaktadırlar. Bu sebeple, ABD’dekinden farklı olarak, tam bir güven teşkil etmemektedirler. Sektörden bilindiği üzere,pilotlar, teknisyenler ve broker hizmeti veren bireyler dahi , hava aracı değerlemesi veya ekspertizi yapmakta, raporlar hazırlamakta ve çeşitli değerleme kuruluşları ve bankalara bu hizmetleri vermektedirler.
Son raporu imzalayan değerleme kuruluşları ise bu raporlara güvenerek altlarına kendi imzalarını atmakta ve sorumluluğu paylaşmaktadırlar.Uluslararası standartlar gereği, uygulanması gereken adil ekspertiz prosedüründe ise değerleme hizmeti veren uzmanın hiçbir şekilde değerleme konusu olan varlık ve metanın alım satımında, kiralanmasında ve kullanımında çıkar ilişkisinin bulunmaması ve tamamen bağımsız olmasıdır.Bu durum tüm değerlemeye konu olan varlıklar için geçerli etik prosedürdür. Güvenilir broker ve pilotların görüşleri bir değer temsil eder ama denetleme mekanizması olmadığı için bağlayıcılığı yoktur.Öte yandan gayrimenkul ve makine denetleme alanında çalışan uzmanlar eğitimlere tabi tutulup lisans bazında yetkilendirildikleri için sorumlulukları ve kararlarının yaptırımı ile bağlayıcılığı vardır.
Bu durum ASA sertifikalı değerleme uzmanları için de geçerlidir, bir otoriteye bağlı olunduğu ve kuralları standartlar gereği belirlendiği için ekspertiz görüşünün bir sorumluluğu ve bağlayıcılığı vardır. Dolayisiyla bir güven teşkil eder ve sorumluluk taşırlar. Ayrıca değerleme sonucunu somut kriterler bazında oluşturdukları için gerektiğinde otoriteler tarafından tanınan resmi belgeler ve uluslararası geçerliliği olan dokümanlar ile destekleyebilecekeri için de oluşabilecek tüm olumsuz durumlara karşı savunulabilir bir sonuç ortaya koyarlar.
Bu sebeple değerleme hizmeti alan tüm bireylere ve kuruluşlara tavsiyemiz, etik kurallar ve profesyonel iş standartları gereği çalışan ve kararlarının bağlayıcılığı olan alanında uzman ve tercihen sertifiye edilmiş değerleme kuruluşları veya bireyler ile çalışmaları, risklerini en aza indirip, işlemlerini sorunsuz gerçekleştirmeleridir.
Ece Özkan
DELTA AEROSPACE
Hava Aracı Değerleme Uzmanı- ASA Certified Aircraft Appraiser
E: ece.ozkan@delta-aerospace.com
T:+90 212 663 98 90 (22)
